Chương 1

ĐẦU XUÂN NĂM 1974, Tĩnh Thu đang học trung học phổ thông thì được nhà trường chọn tham gia biên soạn tài liệu giáo khoa, về vùng Tây Thôn Bình, ở trong một gia đình trung nông lớp dưới, đi sâu thăm hỏi và con trong thôn, sau đấy viết lịch sử của Tây Thôn Bình để làm tài liệu giảng dạy cung cấp cho học sinh của Trường trung học số Tám thành phố K sử dụng.
Mục đích của lãnh đạo nhà trường không chỉ có thế, nếu tài liệu giáo khoa được viết tốt, có thể cả hệ thống giáo dục thành phố K sử dụng. Chưa biết chừng đấy là một phát đại bác nổ vang, cả tỉnh L, thậm chí bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông cả nước cùng sử dụng. Đến lúc ấy, “sáng tạo vĩ đại” sẽ có ý nghĩa lịch sử và được ghi vào lịch sử giáo dục Trung Quốc.
Ngày nay nhìn lại, chuyện thật không thể tưởng tượng nổi! “Sáng kiến” lúc bấy giờ cũng vì “giáo dục phải cải cách”! Sách giáo khoa trước Cách mạng văn hóa đều là của phong kiến, xét lại và tư sản, đúng như Mao Chủ tịch, lãnh tụ vĩ đại đã sáng suốt chỉ ra: “Suốt một thời kỳ dài bị đám tài tử giai nhân, đế vương tướng lĩnh thống trị”. Cách mạng văn hóa bắt đầu, tuy sách giáo khoa được viết lại nhưng vẫn không theo kịp sự biến đổi của tình hình. Hôm nay sách vừa mới viết “Lâm Bưu đại chiến Bình Hình quan”, ca ngợi tinh thần dũng cảm thiện chiến của Phó Chủ tịch Lâm Bưu, chí ít hôm sau có tin Lâm Bưu phản bội, bỏ trốn, máy bay bị rơi ở ௱oЛƓ Cổ, vậy là sách giáo khoa kia lại phải thay đổi.
Học sinh biên soạn sách giáo khoa là một tiêu chí cách mạng giáo dục. Từ quần chúng mà ra, lại về với quần chúng: người cao quý là kẻ ngu xuẩn nhất, kẻ đê tiện là người thông minh nhất. Tóm lại, quý ở chỗ sáng tạo nên cái mới.
Cùng được chọn với Tĩnh Thu còn có hai cô và một cậu, đều là học sinh tương đối giỏi văn. Nhóm này được gọi là “tiểu tổ cải cách giáo dục của trường trung học số Tám thành phố K”, dẫn đầu là Lí, một công nhân trong đội tuyên truyền công nhân, chừng ba mươi tuổi, hoạt bát, biết hát, biết kéo nhị, nghe đâu vì sức khỏe kém, không làm được trong nhà máy nên được cử đến trường làm đội viên tuyên truyền.
Thầy Trần, hiệu phó nhà trường làm tổ phó, thêm vào đấy là thầy La dạy ngữ văn, bảy người xuất phát về Tây Thôn Bình vào một ngày rét muộn của mùa xuân.
Từ thành phố K về Tây Thôn Bình phải ngồi xe khách đường dài đến huyện lị huyện K. Tuy chỉ ba chục dặm nhưng ô tô phải chạy mất một tiếng đồng hồ vì phải vòng qua vòng lại đón khách. Từ huyện lị huyện K về Tây Thôn Bình còn tám, chín dặm, đoạn đường này phải đi bộ.
Nhóm của Tĩnh Thu đến huyện K thì gặp ngay ông Trương, trưởng thôn Tây Thôn Bình lên đón. Ông là một nhân vật hiển hách, nổi tiếng khắp huyện, vì Tây Thôn Bình của ông ta là thôn tiên tiến “nông nghiệp học Đại Trại”, lại có lịch sử chống Nhật huy hoàng, cho nên cái tên ông trưởng thôn này nổi như cồn.
Nhưng trong con mắt Thu, đây là một người đàn ông trung niên không cao, rất gầy, tóc rụng khá nhiều, lưng hơi gù, dáng vẻ bình thường, không giống với những nhân vật anh hùng được miêu tả thời đó: người cao lớn, khuôn mặt đỏ au, mắt to, lông mày rậm. Tĩnh Thu bắt đầu lo lắng, một con người như vậy thì làm thế nào để khắc họa được hình ảnh anh hùng “cao lớn, toàn diện”? Xem ra, phải dựa vào đây để biên soạn thành sách giáo khoa.
Lại nói về nhóm bảy người. Hành lí của từng người đều buộc gọn như ba lô của lính, dây buộc hành lí cũng theo đúng tiêu chuẩn “ba ngang đè hai dọc”, trên tay mỗi người đều cầm theo chậu rửa mặt và những đồ dùng khác như bàn chải đánh răng, khăn mặt…
Ông trưởng thôn nói:
- Chúng ta băng qua núi chỉ năm dặm, nếu đi theo đường bờ kênh phải gấp đôi. Xem ra mọi người không ai khỏe, lại có mấy chị, sợ rằng…
Bảy vị hảo hán đồng thanh trả lời:
- Không sợ, không sợ, chúng tôi về đây để rèn luyện, gian khổ thế nào cũng chịu được.
Ông Trương nói:
- Leo núi cũng là rèn luyện, đi theo bờ kênh phải lội, tôi sợ có mấy chị…
Mấy cô gái nghe nói mấy “chị” lập tức cảm thấy không tự nhiên, vì theo tiếng địa phương “chị” là những người đã có chồng. Nhưng người thuộc thành phần trung nông lớp dưới nói như vậy, mấy “chị” không dám phản ứng, ngược lại trong lòng tự kiểm điểm mình không nhận thức sâu sắc đối với lời lẽ nôm na của tầng lớp trung nông lớp dưới, phải nỗ lực cải tạo tư tưởng giai cấp tiểu tư sản của bản thân để hòa chung một khối với tầng lớp trung nông lớp dưới.
Ông Trương cõng đồ giúp mấy “chị”, mấy “chị” khăng khăng từ chối: ai lại làm thế! Về nông thôn để rèn luyện, đâu có chuyện mới bắt đầu đã phải nhờ người giúp đỡ? Ông Trương cũng không ép, chỉ nói:
- Lúc nào đi không nổi, gọi tôi nhé.
Ra khỏi phố huyện là leo núi ngay. Núi không cao lắm, nhưng vì lưng cõng ba lô tay xách đồ, mồ hôi vã ra ướt cả lưng, vậy là đồ trong tay ông Trương mỗi lúc một nhiều, cuối cùng lưng ông cũng không còn chỗ trống. Ba “chị” có hai cái ba lô không còn thấy đau, trên tay chỉ cầm chậu rửa mặt và mấy thứ nhỏ, vậy mà vẫn thở phì phà phì phò.
Tĩnh Thu là cô gái khỏe nhất, tuy mệt muốn ૮ɦếƭ nhưng vẫn kiên trì cõng đồ của mình. Đối với cô, chịu cực khổ, vất vả là tiêu chuẩn làm người, vì bố mẹ của Thu trong Cách mạng văn hóa đều bị đấu tố: bố là “con cái địa chủ”, mẹ là “con gái gia đình có lịch sử phản cách mạng”. Tĩnh Thu là một người “có thể giáo dục”, được hưởng đãi ngộ “có thành phần, không vì thành phần” vì Thu biểu hiện không sợ khổ, không sợ ૮ɦếƭ, không chịu lạc hậu.
Ông Trương thấy mọi người đang cố “kéo dài sức kiệt” thì luôn động viên: - Gần rồi, gần đến nơi rồi, đến chỗ cây sơn tra kia ta nghỉ một lúc.
Lúc này cây sơn tra giống như trái mơ trong câu chuyệnNhìn trái mơ cho đỡ khát nước cổ vũ mọi người kiên trì đi tới.
Nghe nói đến cây sơn tra, trong đầu Tĩnh Thu không hình dung đấy là cái cây, mà là một bài hát có tên Cây sơn tra từ rất lâu Thu đã nghe một cô giáo khoa tiếng Nga trường đại học L về thực tập ở trường trung học số Tám hát.
Cô nữ sinh hai mươi sáu, hai mươi bảy tuổi được phân về thực tập ở lớp Tĩnh Thu tên An Lê, người cao lớn khỏe mạnh, trắng trẻo, sống mũi vừa thẳng vừa cao, nếu cặp mắt sâu hơn một chút sẽ giống như người nước ngoài. Tuy mắt An ê không trũng sâu, nhưng to, không phải là mắt hai mí khiến mọi người phải chú ý, nhưng là ba bốn tầng, khiến các cô nữ sinh mắt hai mí trong lớp phải nể phục.
Nghe nói bố của An Lê là ông gì đó ở Bộ Tư Lệnh bộ đội tên lửa, bị liên lụy vì sự kiện Mười ba tháng chín [1] cho nên An Lê phải trải qua những ngày bất hạnh, nhưng về sau bố được giải oan, vậy là đưa cô từ nông thôn về lại thành phố, vào đại học sư phạm L. Nhưng tại sao An Lê vào khoa tiếng Nga thì chỉ có trời mới biết, bởi tiếng Nga lúc bấy giờ không còn được trọng dụng.
Nghe nói, những ngày đầu giải phóng, học tiếng Nga trở thành cao trào, rất nhiều thầy dạy tiếng Anh chuyển sang dạy tiếng Nga. Về sau quan hệ Trung – Xô xấu đi, Liên Xô bị coi là “chủ nghĩa xét lại”, vì họ dám “xét lại” chủ nghĩa Mắc - Lê nin. Những thầy giáo hồi xưa dạy tiếng Nga chuyển sang dạy tiếng Anh.
Tĩnh Thu học trường Trung học số Tám cách thành phố một con sông, qua lại không tiện. Không rõ Hội đồng giáo dục thành phố suy nghĩ thế nào, điều mấy thầy dạy tiếng Nga về, trường trung học số Tám trở thành trường duy nhất của thành phố K còn dạy tiếng Nga, chừng như năm nào khoa tiếng Nga của đại học sư phạm L cũng có sinh viên về đây thực tập, vì ngoài trường số Tám ra, chỉ có mấy huyện nữa còn dạy tiếng Nga.
An Lê nhờ có quan hệ của bố, cho nên không phải về trường huyện. An Lê rất thích Thu, những lúc rỗi rãi đều tìm Thu chơi, dạy cô hát bài hát tiếng Nga, Cây sơn tra là một trong những bài hát đó. Hồi ấy, dạy bài hát tiếng Nga chỉ có thể làm lén lút, vì những gì của Liên Xô đều bị cấm ở Trung Quốc, hơn nữa, trong Cách mạng văn hóa những gì dính chút tình yêu đều bị coi là đồi trụy, sản phẩm của giai cấp tư sản, bị cấm triệt.
Theo quan điểm thời đó, bài hát Cây sơn tra bị coi là “nhạc vàng”, “tác phong không đứng đắn”, ca từ đại ý hai thanh niên yêu một cô gái, cô gái này cũng cảm thấy cả hai đều đáng yêu, không biết chọn ai, vậy là đi hỏi cây sơn tra. Lời ca cuối cùng:
Sơn tra đáng yêu, hoa nở trắng cành,
Sơn tra thân yêu, mi sao buồn thế?
Dũng cảm nhất, đáng yêu nhất là ai?
Sơn tra thân yêu, hãy bảo cho ta hay…>
Giọng hát của An Lê rất hay, đầy chất “Tây”, tự nhận là “hát theo phong cách Ý”, thích hợp với những ca khúc loại này. Cứ mỗi Chủ nhật, An Lê lại đến nhà Tĩnh Thu, bảo Thu kéo đàn accordéon, đệm cho hai người cùng hát. An Lê thích nhất bài hát Cây sơn tra vì bài hát rất hay, và vì cô cũng yêu hai người nhưng không biết chọn ai…
Nghe ông Trương nói đến cây sơn tra, Thu bất chợt giật mình, nghĩ rằng ông cũng biết bài hát đó. Nhưng rồi cô hiểu ra ngay, có một cây sơn tra thật, hơn nữa lúc này trở thành “mục tiêu phấn đấu” của họ.
Ba lô đè nặng trên lưng, vừa nặng vừa nóng, Tĩnh Thu cảm thấy lưng mình ướt đẫm mồ hôi, quai xách túi lưới đựng đồ lặt vặt tưởng chừng như hằn sâu vào lòng bàn tay, tay trái chuyền sang tay phải, tay phải lại chuyền sang tay trái.
Vào lúc Thu cảm thấy không cố nổi, chợt nghe thấy ông Trương nói:
- Đến cây sơn tra rồi, chúng ta ngồi nghỉ một lúc.
Tất cả cùng nghe thấy, giống như đám tử tù nhận được lệnh đại xá, thở phào, ngồi vật xuống, không kịp trút bỏ ba lô.
Nghỉ một lúc mọi người mới carmt hấy tỉnh táo. Anh cán bộ Lí hỏi:
- Cây sơn tra đâu?
Ông Trương chỉ tay ra phía xa:
- Nó kia.
Tĩnh Thu nhìn theo tay ông Trương, trông thấy một cái cây cao chừng sáu, bảy mét, không có gì đặc biệt, có thể vì trời còn lạnh, không những cây không có hoa trắng, ngay cả lá cũng không xanh tốt. Thu có phần thất vọng, hình ảnh cây sơn tra trong bài hát mà Thu hình dung rất đẹp, rất giàu chất thơ. Mỗi lần cô nghe thấy bài hát ấy, trước mắt như hiện lên bức tranh: có hai chàng trai tuấn tú đứng dưới gốc cây chờ người yêu. Cô gái kia từ trong sương mù chạy tới. Nhưng khi đến gần, cô bỗng đứng lại, trốn vào một chỗ không để hai chàng trai trông thấy, buồn thương hỏi cây sơn tra nên yêu người nào?
Tĩnh Thu hiếu kỳ hỏi ông Trương:
- Bác ơi, cây kia có>
Câu hỏi như chạm đúng mạch của ông Trương, ông thao thao bất tuyệt:
- Cây này vốn nở hoa trắng, nhưng trong thời kỳ chiến tranh chống Nhật, rất nhiều chiến sỹ yêu nước của ta bị quân Nhật bắn tại đây, máu họ thấm xuống đất. Từ khi người anh hùng chống Nhật đầu tiên bị sát hại tại đây, hoa màu trắng của cây này chuyển dần sang màu đỏ, càng ngày càng đỏ, cuối cùng nó nở toàn hoa đỏ.
Mấy người nghe mắt tròn xoe, mồm há hốc. Anh cán bộ Lí nhắc nhở học sinh:
- Không ghi lại à?
Mấy cô cậu như bừng tỉnh, việc thâm nhập thực tế đã bắt đầu, vậy là họ lấy giấy 乃út ra ghi chép.
Xem ra ông Trương là người từng trải, hình như ông đã quen với cách nói chuyện để bốn năm cây 乃út ghi chép lại, ông tiếp tục bài diễn thuyết. Đến khi ông kể xong câu chuyện cái cây anh hùng chứng kiến lịch sử kháng Nhật của nhân dân Tây Thôn Bình đã mất đứt nửa tiếng đồng hồ, mọi người lại lên đường.
Đi một quãng rất xa, Thu còn quay lại nhìn, cô loáng thoáng trông thấy có một người đang đứng bên gốc cây, nhưng không phải là liệt sĩ bị quân Nhật tử hình như ông Trương miêu tả, mà là một thanh niên đẹp trai. Thu thầm kịch liệt phê phán cái tư tưởng tiểu tư sản của mình, quyết tâm học tập trung nông lớp dưới, viết thật tốt tài liệu giáo khoa.
Chắc chắn Thu sẽ viết câu chuyện về loài cây này vào tài liệu giáo khoa, nhưng sẽ lấy đầu đề gì? Có thể gọi là Cây sơn tra nhuộm máu chăng? Viết như thế có vẻ đẫm máu quá, hay là Cây sơn tra nở hoa đỏ? Hay là Cây sơn tra đỏ?
Nghỉ một lúc, vai lại cõng ba lô tay xách túi lưới, cảm giác của Thu không nhẹ nhàng thanh thản mà càng mệt mỏi hơn. Có thể cõng hay không cõng ba lô trở thành sự so sánh rõ rệt, trước dễ chịu sau khổ, càng về sau càng khổ, nhưng không ai dám kêu khổ, sợ khổ sợ vất vả là những thứ của giai cấp tư sản, Thu sợ mọi người quy cho cô là giai cấp tư sản. Thành phần xuất thân vốn đã không tốt, lại không dựa vào giai cấp vô sản, như vậy đúng là tự đoạn tuyệt với nhân dân. Đường lối của Đảng xưa nay là “xuất thân không tự mình, đường đi có thể tự chọn”, ấy là nói Thu phải hơn cả những người xuất thân từ những thành phần tốt khác, chú ý không được có những lời lẽ của giai cấp tư sản>
Nhưng khổ và mệt không thể không nói mà không tồn tại, lúc này Tĩnh Thu bực một nỗi thần kinh trên người mình sao không ૮ɦếƭ đi, như vậy sẽ không cảm thấy trĩu nặng trên lưng và đau đớn trên tay. Thu chỉ có thể đưa cái tuyệt chiêu suy nghĩ lung tung đã được rèn luyện nhiều năm để giúp mình quên đi cái khổ cực trên cơ thể. Những lúc say sưa suy nghĩ, Thu có cảm giác thân xác ở đây mà linh hồn đã lìa xa, trở thành nhân vật trong tưởng tượng, sống hoàn toàn khác. Không hiểu sao Thu cứ nghĩ đến cây sơn tra thì cảnh tượng những người yêu nước bị giặc Nhật trói chặt và hình ảnh chàng trai Liên Xô tuấn tú mặc áo trắng lại chập chờn xuất hiện trong đầu óc. Nhưng bản thân Thu, lúc là người yêu nước bị giặc Nhật tử hình, lúc là cô gái Nga đau khổ không biết chọn yêu ai, khiến cô không biết mình đang đến gần với chủ nghĩa cộng sản hay chủ nghĩa xét lại?
Cuối cùng thì cũng đi hết con đường núi, ông Trương đứng lại, chỉ xuống chân núi, nói:
- Kia là Tây Thôn Bình.
Mấy người tranh nhau chạy đến bên vách núi để ngắm nhìn, chỉ thấy một dòng sông nhỏ xanh như dải lụa uốn lượn dưới chân núi, chảy vòng quanh thôn. Thôn Tây Thôn Bình tắm mình trong nắng đầu xuân đẹp hơn mấy cái bản miền núi mà trước đây Thu đã từng về để rèn luyện, nơi này coi như sơn thanh thủy tú. Đứng trên núi ngắm nhìn Tây Thôn Bình, cả thôn nằm gọn trong tầm mắt. Ruộng vườn từng đám, xanh có, nâu có, trải khắp nơi, những mái nhà rải rác đó đây, có một chỗ nhiều nhà lại có một khoảng sân rộng, ông Trương giới thiệu đấy là trụ sở của đại đội sản xuất. Các cuộc hội họp, các buổi tối liên hoan đều diễn ra ở đấy.
Ông Trương giải thích, theo biên chế của huyện, mỗi thôn là một đại đội tự sản xuất, trưởng thôn thực tế là bí thư chi bộ Đảng, nhưng bà con trong thôn vẫn quen gọi ông là trưởng thôn.
Mọi người cùng xuống núi, trước tiên về nhà ông Trương, nhà ông ở bên bờ sông, đứng trên núi có thể trông thấy. Chỉ có vợ ông đang ở nhà, bà bảo mọi người gọi bà là mẹ. Gia đình người ra đồng, người đi học.
Sau khi nghỉ ngơi, ăn cơm, ông Trương sắp xếp chỗ ở cho từng người. Anh Lí, thầy Trần và cậu học sinh Lí Kiện Khang ở trong một gia đình, thầy La chỉ ở ít ngày để chỉ đạo viết lách, sau đấy phải về trường, cho nên ở tạm đâu đó cũng được.
Tiếc là, ba cô học sinh không được ở một chỗ. Tuy có gia đìnhý dành hẳn cho các cô một gian nhà, nhưng chỉ ở được hai người, ông Trương đành nói:
- Một cô ở nhà tôi, nhưng nhà tôi không thừa gian nào, chỉ có thể nằm chung với con gái thứ hai của tôi.
___________________________________________
[1]Ngày Lâm Bưu, Nguyên soái, Phó Chủ tịch Đáng CSTQ cùng vợ và con trai bỏ trốn khỏi Trung Quốc, máy bay rơi ở ௱oЛƓ Cổ. ND